.webp){kind=logo}
Kazakistan–Rusya sınırında ithalat yükleri günlerdir sıkışmış durumda. Çin’den gelen binlerce tır, hem “altın hafta” tatili nedeniyle kapalı olan gümrük kapılarında hem de gri ithalat kontrollerinin artması yüzünden uzun kuyruklar oluşturuyor. Lojistik uzmanlarına göre bu sadece geçici bir aksaklık değil, yaptırımların daha sıkı uygulanmasının işaret ettiği yeni bir dönemin habercisi.
Çin’den gelen ithal yüklerin teslimatındaki durum, Kazakistan ile Rusya arasındaki sınırda yaşanan tıkanıklığın ardından, 1-8 Ekim tarihleri arasında Çin’deki resmi tatiller nedeniyle kapalı olacak gümrük kapıları yüzünden yakın zamanda daha da kötüleşebilir. Birkaç bin tırın beklemesinin nedeni, “gri ithalat” şemalarına yönelik kapsamlı kontrollerle açıklanıyor. Taşımacılar, Kazakistan’ın politikasının Batı yaptırımlarına daha titiz uyum yönünde değiştiğine dair işaretler gördüklerini belirtiyor ve bu nedenle yüklerin bir kısmının Çin–Rusya veya Çin–Moğolistan–Rusya sınır kapılarına yönlendirilebileceğini, bunun da taşımacılığı yavaşlatacağını öngörüyor.
Gümrük yetkilileri ise Kazakistan–Rusya sınırında “dürüst ticaret” yapanlar için herhangi bir engelin bulunmadığını belirtiyor.
Çin’de başlayan “altın hafta” uygulaması, Kazakistan üzerinden Rusya’ya gelen ithalatı daha da zorlaştıracak. Çin’de 1-3 Ekim (Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluş günü) ve 6 Ekim (Sonbahar Ortası Bayramı) resmi tatil ilan edildiği için, Kazakistan-Çin gümrük sınırında yer alan tüm kara geçiş kapıları (“Bahtı”, “Dostık”, “Koljat”, “Maykapçagay”, “Nur Yolu”) kapatılacak. Rusya Federal Gümrük Servisi (FTS), Kazakistan Gümrük Servisi’nden aldığı bilgiye dayanarak bu açıklamayı yaptı. FTS, “Dostık” ve “Altınkol” noktalarına karşılık gelen Çin’deki demir yolu geçişlerinin çalışmaya devam edeceğini bildirdi.
Kommersant’ın haberine göre 1 Ekim itibarıyla Kazakistan–Rusya sınırındaki durumun karmaşık olduğunu söyleyen SLC Lojistik Departmanı Başkan Yardımcısı Maksim Yemelin, kuyrukların eylül ortasından itibaren oluşmaya başladığını, bunların çoğunun çift kullanım amaçlı, şüpheli, yaptırımlara tabi ürünler (elektronik, dronlar ve parçaları, kıyafet, Batılı markaların malları) taşıyan araçlar olduğunu aktardı. Yemelin, bu tür mallara yüzde 99 oranında gümrük muayenesi yapıldığını kaydetti.
Yemelin, “Birçok taşımacı, kontrole takılmaktan çekinerek bekleme alanlarına çekiliyor” dedi. Yaptırımlara tabi olmayan, açık kullanım amaçlı mallar ortalama 3-5 gün içinde sınırı geçiyor. Bu da önceye kıyasla daha yavaş, ama yine de kabul edilebilir bir süre olarak değerlendiriliyor.
Üç haftadır Çin’den Kazakistan üzerinden Rusya’ya giden güzergâhta kilometrelerce uzunlukta kuyruklar olduğunu doğrulayan AKFA Ticaret Direktörü Aleksey Çernışev, FM Logistic Rusya Uluslararası Taşımacılık Direktörü Yaroslav Belousov’un da sınır geçişlerinde denetimlerin yoğunlaştırılması nedeniyle çok sayıda aracın bekletildiğini söylediğini aktardı. Belousov, hem Kazakistan hem de Rusya tarafının kötü niyetli göndericileri ve taşımacıları ortaya çıkarmak için operasyon yürüttüğünü belirtti.
Belousov, “Büyük müşteriler (haftada 30–50 araç gönderenler) bu tür kontrollerden daha az etkileniyor” dedi. Ancak sınır geçişlerinin aşırı yüklendiğini, araçların tüm park alanlarını doldurduğunu, yol kenarlarına park ettiklerini söyledi.
Sınırda bekleyen binlerce araç
Çernışev, devletin gri ithalata yönelik sıkı denetim başlattığını ve tırların sınırdan Moskova’daki pazar yerlerine kadar takip edilip kontrol edildiğini vurguladı. Çernışev, “Taşımacılar adeta ‘yanardağın ağzına’ girmekten çekiniyor; bu yüzden konvoylar sınırda kilitlendi” dedi. YM Trans Group Lojistik Departmanı Başkanı Aleksandr Azatyan, Rusya–Kazakistan sınırındaki “Maştakovo” noktasında 2-3 bin tırın biriktiğini, bunun Kazakistan’da beyan edilmiş malları kapsadığını, transit geçen araçların bekletilmediğini belirtti. Sektörden bir başka kaynak, toplamda 7,5 bin aracın sıkıştığını söyledi.
Azatyan, Samara gümrüğünün Kazakistan’da gümrüklenmiş malları yeniden denetlemeye başladığını, bunun da Kazakistan–Rusya sınırında gecikmelere yol açtığını kaydetti. Azatyan, “Kazakistan üzerinden taşınması riskli yükler var; bunlar yüzde 100 geri çevrilir — mikroçipler ve her türlü makine” dedi.
KBT adlı gümrük brokeri, Çinli ortaklarının 18 Eylül’de kendilerine “Kazakistan ile Rusya hükümetleri arasında Gümrük Birliği anlaşmasıyla ilgili anlaşmazlık nedeniyle Kazakistan–Rusya sınır kapılarından giriş-çıkışların geçici olarak durdurulduğu” bilgisini verdiklerini söyledi. Ancak taşımacılık politikasıyla ilgili devletlerarası ilişkileri bilen kaynaklar, son dönemde böyle bir anlaşmazlık görmediklerini ifade etti.
Alternatif güzergâhlar
Taşımacılar, Çin’deki “altın hafta” dışında da kuyrukların başka nedenlerle oluştuğunu belirtiyor. 1 Kasım’da yürürlüğe girecek olan 160 beygir gücü üzerindeki ithal araçlara yönelik geri dönüşüm ücretindeki artış beklentisi nedeniyle, 15 Eylül’den itibaren “Zabaykalsk” ve “Horgos” kapılarında kilometrelerce uzunlukta araç taşıyıcı kuyrukları oluştu. Unitrade Lojistik Müdürü Kirill Lakhin, bu durumun hem FTL (tam araç yükü) hem de LTL (parsiyel yük — yedek parça, tekstil, diğer ürünler) taşımalarını etkilediğini, gecikmelerin 3-5 güne çıktığını ve navlun bedellerinin yüzde 9-20 yükseldiğini belirtti. Bunun sonucunda bazı yüklerin Kazakistan üzerinden yönlendirildiğini söyledi.
Lakhin ayrıca Polonya’nın eylül ortasında Belarus sınırını kapatmasının da Çin–AB demir yolu taşımalarının yaklaşık yüzde 90’ını iki hafta boyunca bloke ettiğini, bunun da Rusya ve Kazakistan üzerinden yapılan transit FTL/LTL taşımalarını olumsuz etkilediğini aktardı.
Ayrıca çok sayıda Çinli tırın Kazakistan–Rusya sınırında Rusya’nın verdiği izin belgelerini (tek seferlik geçiş izni) beklediğini belirtti. Lakhin, “Sonuç olarak, Çin’den RF ve Belarus yönüne tüm araçlı sevkiyatların denetime gönderildiğini görüyoruz” dedi.
Yemelin ise “Sınırda kontrol faaliyetleri yoğunlaştırıldı; bu, yaptırımlara tabi ve çift kullanım mallarının taşınmasını engellemeye yönelik” dedi. Ona göre Kazakistan, sıkışıklığın sebebi olarak Rusya gümrüklerini, Rusya ise Kazakistan’ı işaret ediyor. Her iki taraf da yasal ticarete engel olmadıklarını savunuyor.
FTS, resmi Telegram kanalında, “Her iki ülkenin gümrük organları da malların geçişine engel çıkarmıyor — sınır dürüst ticaret için açık” açıklamasını yaptı. FTS, kuyrukların kötü niyetli taşımacılar yüzünden oluştuğunu, onların şoförlere geçiş yapma talimatı vermediklerini belirtti.
Yemelin, sınırın işleme kapasitesinin sınırlı sayıda personel nedeniyle düşük olduğunu, ayrıca Smart Cargo ve CarGoRuqsat gibi dijital geçiş sistemlerinde sık sık arızalar yaşandığını aktardı.
Demiryolu taşımacılığında da sorunlar var. Bir hafta önce Çin’den gelen trenler sınırda durdu. Kazakistan devlet demiryolu şirketi “Kazahstan Temir Jolu” (KTJ), 21–30 Eylül arasında diğer demiryolu idarelerinden tüm dolu ve boş vagonların kabulünü yasakladı. KTJ, bunun gerekçesi olarak vagon parkının büyüklüğünü (162 bin’den fazla, 94 bin aktif), ayrıca 90’dan fazla trenin beklemede olduğunu gösterdi. Ancak bu tür yasaklar daha önce de uygulanmıştı.
Demiryolu sektöründen bir kaynak, Rusya tarafında Kazakistan’a alınmayan boş vagonların biriktiğini, sebebin ise Rusya’daki düşük kira ücretleri ve Kazakistan’daki yüksek fiyatlar olduğunu, bu yüzden Rus işletmelerin Kazakistan pazarına yöneldiğini söyledi. Kaynak, bunun Kazak operatörlerine ve özellikle KTJ’nin iştiraki “Kaztemirtrans”a zarar verdiğini belirtti.
Azatyan, ekim ayının ilk yarısında durumun değişmeyeceğini öngörüyor. Yaptırımlı malların beklemeye devam edeceğini, diğer malların ise daha yavaş da olsa geçeceğini söyledi. Yemelin de aynı görüşte. Yemelin, “Kazakistan’a alternatif şu an Çin–Rusya arasındaki ‘Mançurya’–‘Zabaykalsk’ kapısıdır. Burada altyapı gelişmiş, kapasite yüksek, günde 400–600 araç geçiyor. Kuyruk yok, araçlar 1-2 günde geçiyor. Toplam teslim süresi 12–18 gün. Kazakistan içinde de Troitsk gibi alternatif noktalar var” dedi.
Çernışev’e göre bazı şirketler “beyaz” taşımacılığa yönelmek zorunda kalacak; kargo akışı Uzak Doğu ve kara sınırlarına kayacak. Yemelin de buna katılarak, “Mançurya–Zabaykalsk”, “Erlian (Çin)–Zamın-Uud (Moğolistan)” gibi alternatiflerin kullanılacağını, ama bunların da yoğunlaşma nedeniyle gecikmelere yol açabileceğini söyledi. Yemelin, “Bu geçici bir aksaklık değil; Batı yaptırımlarının daha sıkı uygulanması yeni bir gerçeklik haline geldi” diye ekledi.
